Historia
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt Polskiej Akademii Nauk został powołany Uchwałą Nr 33/55 Prezydium PAN z dnia 24.02.1955 r., zatwierdzoną przez Prezydium Rządu w dniu 2 lipca 1955 roku. Twórcą, organizatorem i dyrektorem Instytutu przez pierwsze 20 lat był Profesor Jan Kielanowski. W uznaniu zasług Profesora Kielanowskiego w 1990 r. Instytutowi nadano Jego imię.
Potrzeba utworzenia takiej placówki podyktowana była brakiem badań z zakresu fizjologii zwierząt gospodarskich. Niedostatek wiedzy o procesach zachodzących w organizmie zwierząt wysoko produkcyjnych utrudniał tworzenie warunków, pozwalających na osiągnięcie wysokiej wydajności przy zachowaniu zdrowia i długoletnim użytkowaniu. Zaawansowanie tych badań w naszym kraju było niedostateczne, ze szkodą dla rozwoju produkcji zwierzęcej, dlatego w uzasadnieniu do Uchwały Prezydium PAN podano, że głównym zadaniem Instytutu ma być rozwijanie i prowadzenie podstawowych badań naukowych w dziedzinach fizjologii i żywienia zwierząt użytkowych.
Założenia programowe i organizacyjne Instytutu opracował Profesor Jan Kielanowski, przy współpracy z wybitnymi specjalistami między innymi Profesorem Mieczysławem Czają. W założeniach programowych Profesor Jan Kielanowski pisał: „Instytut prowadzić ma badania w zakresie fizjologii zwierząt produkcyjnych. Jest to nowa gałąź, wyodrębniająca się z nauk fizjologii w następstwie potrzeb produkcyjnych. Rozwój produkcji zwierzęcej natrafia na przeszkody, polegające na licznych ujemnych przejawach, prawie zawsze towarzyszących wybitnemu wzrostowi wydajności zwierząt. Przejawy te, to przede wszystkim zakłócenia reprodukcji, duża śmiertelność, obniżenie żywotności i odporności młodzieży, skrócenie okresu użytkowania, czasem zaś także pogorszenie jakości produktów zwierzęcych; przyczyn ich upatrywać należy głównie w niedostatecznej umiejętności dostosowania warunków chowu zwierząt do ich fizjologicznych wymagań”.
„Zadaniem powstającej gałęzi fizjologii jest właśnie poznanie czynności organizmu zwierząt gospodarskich, a przede wszystkim zwierząt o wysokiej wydajności, w celu stworzenia podstaw dla sposobów racjonalnego ich użytkowania, nie naruszającego zdrowia, żywotności, odporności i długo-wieczności. Prowadzić więc należy badania nad przemianą materii i energii z zastosowaniem pełnego aparatu biochemii i biofizyki, badania nad regulacją nerwową i hormonalną, badania immunologiczne i inne. Posłużyć one powinny do syntez, przydatnych dla praktycznej produkcji zwierzęcej, pomocnych przy rozstrzyganiu zagadnień, które hamują jej wzrost, lub nawet wskazujących jej nowe drogi rozwoju”.
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt Polskiej Akademii Nauk powołany w 1955 r. początkowo podlegał pod bydgoski Oddział Instytutu Zootechniki z pracowniami: wyceny wyników produkcji, doświadczalnictwa żywieniowego i mięsoznawstwa. W nowo utworzonym Instytucie razem z Profesorem Kielanowskim rozpoczęli pracę badawczą miedzy innymi: Mirosław Chomyszyn, Lech Jaśkowski, Mieczysław Janicki, Zofia Osińska, Aleksandra Ziołecka, Aleksander Ziołecki i Leon Lassota, Piotr Poczopko, Janusz Keller, Danuta Kłosowska i Romuald Stupnicki.
W 1960 roku wszystkie jednostki Instytutu poza Zakładem Mięsoznawstwa, zostały przeniesione do nowoutworzonej siedziby w Jabłonnie. Gdzie swoją pracę rozpoczynają Eugeniusz Domański, pełniący obowiązki zastępcy dyrektora ds. naukowych do 1978 r., a niedługo po nim – Grażyna Znaniecka – do 1980 r. kierownik Pracowni Użytkowości Drobiu, Franciszek Horszczaruk, Stanisław Buraczewski – dyrektor Instytutu w latach 1974-1988, Lucyna Buraczewska, Maria Kotarbińska oraz grupa młodszych pracowników, wśród nich Hanna Kaciuba-Uściłko, Barbara Pastuszewska, Franciszek Przekop, Kazimierz Kochman oraz Jan Kowalczyk.
W początkowym okresie działalności do Instytutu włączono gospodarstwa doświadczalne w Jabłonnie i Górze, a później także w Kazuniu. W 1970 r. gospodarstwa te zostały przekształcone w przedsiębiorstwo pod nazwą Zakład Doświadczalny PAN w Jabłonnie, który stał się jednostką samodzielną, ale współpracującą z Instytutem.
W tym czasie krystalizuje się problematyka badawcza Instytutu, która przez następne lata skupiała się wokół następujących zagadnień:
- badania nad białkiem, obejmujące skład aminokwasowy i charakterystykę wartości odżywczej białka pasz, jego losy w przewodzie pokarmowym i dalszą przemianę, wykorzystanie azotu niebiałkowego przez przeżuwacze;
- bilans azotu i energii oraz zmiany składu ciała zwierząt rosnących w celu oszacowania ich potrzeb energetycznych i białkowych;
- badania nad nerwową i hormonalną regulacją czynności płciowych u samic przeżuwaczy, a w szczególności rolą podwzgórza w centralnej regulacji procesów rozrodu;
- badania nad termoregulacją, w tym nad powstawaniem mechanizmów termo-regulacyjnych w pierwszym okresie życia ssaków i ptaków domowych (badania te zakończono w 1991 r.);
- badania nad obiektywnymi kryteriami jakości mięsa, a następnie nad wpływem warunków produkcji zwierząt rzeźnych na jakość mięsa.
Tematyka ta była realizowana przez kolejne lata działalności Instytutu, a wprowadzane zmiany powodowane były koniecznością rozwijania nowych lub rezygnacji z mniej potrzebnych kierunków badań. W latach 1980-2000 szczególny nacisk położono na badania dotyczące trawienia i wchłaniania składników pokarmowych i roli czynników antyodżywczych w tych procesach, określanie zapotrzebowania zwierząt rosnących na aminokwasy, składniki mineralne i energię, wyjaśnianie neurohormonalnych mechanizmów rozrodu zwierząt oraz biologicznych i środowiskowych regulacji rozwoju zwierząt gospodarskich. W kolejnych latach większą uwagę zwrócono na zagadnienia dotyczące rozwoju i fizjologii przewodu pokarmowego u noworodków i w okresie odsadzania oraz biologii drobnoustrojów przewodu pokarmowego.
Podjęto również badania dotyczące wpływu składu diety i przemian składników pokarmowych, głównie tłuszczu, na profil kwasów tłuszczowych w tkankach owiec, świń i drobiu. Rozpoczęto również prace dotyczące neurohormonalnej wzrostu i rozrodu na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, w warunkach niedoborowego żywienia. Rozwijano nowe metody analityczne, chirurgiczne, radioimmulogiczne, immunohistologiczne, metody biologii molekularnej i inne, laboratoria wyposażane są w coraz lepszą, nowoczesną aparaturę analityczną. Instytut był prekursorem w Polsce w opracowaniu i zastosowaniu metod radio- i immuno-histo-chemicznych, pozwalających na oznaczanie hormonów u zwierząt gospodarskich.
W ramach procesu restrukturyzacji Instytutu prowadzonego w latach 2018-2019 zdecydowano między innymi o modernizacji tematyki badawczej. Obecnie oprócz zadań badawczych o charakterze typowo zootechnicznym w Instytucie realizowane są również doświadczenia mające charakter translacyjny. Służą one poznaniu patofizjologii i terapii różnego rodzaju schorzeń, które dotyczą także ludzi. Spodziewanym efektem prowadzonych zmian tematyki jest dostosowanie jej do zagadnień będących aktualnie przedmiotem badań na świecie, bieżących zainteresowań pracowników naukowych oraz zwiększeniem atrakcyjności prowadzonych w Instytucie badań.
Aktualnie tematyka badawcza Instytutu koncentruje się wokół czterech głównych kierunków badawczych:
I. Rozwój i dobrostan zwierząt oraz ochrona środowiska
1. Wpływ czynników żywieniowych oraz hormonalnych na strukturę, funkcjonowanie i mikrobiotę przewodu pokarmowego.
2. Proekologiczne strategie żywienia zwierząt.
3. Układ odpornościowy przewodu pokarmowego.
II. Zwierzęta gospodarskie i laboratoryjne jako modele w badaniach nad etiologią, profilaktyką i terapią chorób
1. Stany zapalne – przyczyny, skutki i zapobieganie.
2. Choroby cywilizacyjne – mechanizmy rozwoju, profilaktyka i terapie alternatywne.
3. Programowanie płodowe i postnatalne.
III. Molekularne i hormonalne regulacje procesów fizjologicznych
1. Podwzgórzowo-przysadkowe sieci genowe i neurosekrecyjne.
2. Funkcjonalna oś mózg-jelita-mikrobiota.
IV. Wybrane aspekty fizjologii zwierząt dzikich, żyjących w środowisku naturalnym i w warunkach hodowli zamkniętej.
Od roku 1971 Instytut posiada uprawnienia do nadawania:
1. stopnia doktora nauk rolniczych w dyscyplinie zootechnika i rybactwo (od 1971 roku);
2. stopnia doktora habilitowanego nauk rolniczych w dyscyplinie zootechnika i rybactwo (od 2016 roku).
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat istnienia Instytutu jego struktura wewnętrzna była kilkukrotnie zmieniana. Od 2018 roku działalność naukowa jest realizowana w ramach trzech zakładów:
- Zakładu Inżynierii Genetycznej
- Zakładu Fizjologii Zwierząt
- Zakładu Żywienia Zwierząt
wspieranych przez utworzone w 2018 roku Laboratoria, których utworzenie było możliwe dzięki środkom przyznanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego:
- Laboratorium Dużych Modeli Zwierzęcych
- Laboratorium Analizy Bariery Ochronnej Przewodu Pokarmowego (będącego podrzędną jednostką Zakładu Żywienia Zwierząt).
Należy w tym miejscu podkreślić szczególną rolę kolejnych dyrekcji w osobach Profesorów: Jana Kielanowskiego (1955-1974), Eugeniusza Domańskiego (1960-1978), Stanisława Buraczewskiego (1974-1992), Bernarda Barcikowskiego (1978-1989), Teresy Żebrowskiej (1990-2003), Romualda Zabielskiego (1999-2003), Jacka Skomiała (2003-2012 i 2015-2019), Tomasza Misztala (2012-2015) i Andrzeja Hermana (2019-2023 i 2023- ) w tworzeniu i rozwijaniu nowych kierunków badań i zapewnianiu warunków do ich realizacji.